Tłumaczenie: Jolanta Pawłowska
Odpowiedź na pytanie o perspektywy dialogu polsko-niemieckiego w zakresie badań historycznych i historiografii jest dla Warmińskiego Towarzystwa Historycznego (Historischer Verein für Ermland), które liczy już sobie 150 lat, związane z wieloma trudnościami. Od ponad pięćdziesięciu lat Stowarzyszenie działa w oderwaniu od regionu, który stanowi przedmiot jego badań. Czy można mówić o dialogu na temat historii dawnych Prus Wschodnich w sytuacji, kiedy społeczność tego regionu zmieniła się po roku 1945 w 90 procentach? Pytanie to staje się tym bardziej istotne, że mowa o Warmii, regionie wyjątkowym pod względem kulturalnym na obszarze między dolną Wisłą a Niemnem. Warmiacy w Niemczech są oddaleni nie tylko od ojczystego regionu – identyfikując się z dawną Warmią, oddalają się jednocześnie od współczesnej Warmii, zamieszkanej teraz przez społeczność, której członkowie pochodzą z innych regionów i reprezentują odmienne kultury etniczne i religijne. Wraz ze zmianą pokoleń Stowarzyszenie będzie zapewne w coraz mniejszym stopniu zajmować się historycznym i kulturalnym dziedzictwem regionu.
Wola współpracy między Polakami a Niemcami na polu badania historii regionu – którą można już przecież zauważyć – to za mało. Nie wystarczy, by każda ze stron starała się odkrywać białe plamy na mapie politycznej. To zadanie jest nadal ważne – ale można je przecież w znacznym stopniu realizować w ramach wspólnie planowanych i przeprowadzanych projektów. Szczególnym utrudnieniem dialogu jest opracowywanie tematów historycznych w izolacji, kiedy wyniki publikowane są tylko w ojczystym języku. Bardzo ważne jest stworzenie warunków, które umożliwiłyby publikowanie w języku obcym nie tylko krótkich streszczeń czy raportów o stanie badań, ale także najważniejszych prac naukowych.
Aby przybliżyć się do rozwiązania konkretnych problemów, wydaje się konieczne wspólne zastanowienie się nad sensem i pożytkami płynącymi z badania historii regionu. W jaki sposób może ona wpłynąć na kształt świata obecnych mieszkańców Warmii, a jak – na nowe życie dzieci dawnych jej mieszkańców. Dla historycznego i kulturowego krajobrazu Warmii pożyteczne mogą się okazać na przykład badania epoki przynależności do Rzeczypospolitej Obojga Narodów, jednak tylko pod warunkiem, że nie będą one prowadzone jednostronnie z punktu widzenia narodowości, ale korzystać będą z europejskiego horyzontu badawczego i jednocześnie pogłębione zostaną o metody badania historii regionalnej. Skoncentrowanie badań nie tylko na życiu codziennym, ale także na życiu religijnym i kulturalnym wzbogaca historiografię o nową perspektywę oraz służy społeczeństwu.
Historia Warmii ukształtowała się pod znacznym wpływem problemów kościelnych i wyznaniowych. W związku z tym, a także w kontekście badań historii diecezji warmińskiej w jej granicach historycznych, pojawia się pytanie, w jakim stopniu hierarchie kościelne po obu stronach są gotowe uznać w czasie swojej pracy duszpasterskiej rolę historii i świadomości historycznej oraz jakie płyną z tego konsekwencje dla kształcenia kleru i osób zajmujących się w Kościele działalnością oświatową.
Najważniejszym zadaniem tych, którzy świadomi są odpowiedzialności, jaką kryje w sobie troska o pamięć historyczną, jest nieustanny i wyczerpujący dyskurs dotyczący poruszonych tu problemów wspólnego prowadzenia badań nad historią regionalną oraz przekazywania dziedzictwa kulturowego społecznościom, które w różny sposób związane są z danym regionem. Aby zintensyfikować ten dialog, należy także zastanowić się nad sposobem stworzenia mocniejszej i trwalszej struktury dla nawiązanych już kontaktów – i to mimo brakującego po obu stronach poparcia społecznego i politycznego.